PFAS als Zeer Zorgwekkende Stof
Alle PFAS staan sinds november 2024 op de lijst met Zeer Zorgwekkende Stoffen (ZZS). Wat betekent dat voor bedrijven, omwonenden en de leefomgeving?
Doordat alle PFAS nu op de lijst met Zeer Zorgwekkende Stoffen staan (RIVM), krijgen we beter inzicht in hoe en waar deze stoffen nu precies in onze omgeving belanden. Ook zijn bedrijven nu verplicht zo min mogelijk PFAS te gebruiken of te verwerken.
Wat zijn PFAS
PFAS is niet één stof, maar een grote familie van vrijwel onverwoestbare chemische verbindingen: de per- en polyfluoralkylstoffen. PFAS zijn bijvoorbeeld buitengewoon goed bestand tegen hitte of vocht, waardoor ze ideaal zijn voor onder meer pannen (anti-aanbaklagen), verf, make-up, smeermiddelen, medische instrumenten en brandblussers.
Het leken wondermiddelen, totdat duidelijk werd dat deze door mensen gemaakte ‘superstoffen’ niet uit zichzelf zullen afbreken. Zodra ze in het milieu belanden, blijven ze daar in principe voor eeuwig liggen.
Kan het kwaad?
Er zijn inmiddels al duizenden soorten PFAS, met allemaal verschillende eigenschappen, maar in ieder geval één overeenkomst: eenmaal in het milieu, komen we er nauwelijks meer vanaf. Erger nog: ze hopen zich op, in zeeschuim, in planten, in dieren en ook in ons lichaam.
Over de gevolgen daarvan is nog veel onduidelijk. Sommige PFAS lijken weinig kwaad te doen. Andere kunnen allerlei ziektes en afwijkingen veroorzaken. Omdat ze niet uit zichzelf verdwijnen en opruimen heel moeilijk en duur is, willen we zo veel mogelijk voorkomen dat PFAS in het milieu terechtkomen. Daar is maar één echte oplossing voor: PFAS helemaal verbieden.
Verbod op PFAS
Daarom heeft Nederland, samen met Zweden, Noorwegen, Denemarken en Duitsland een voorstel ingediend, waarmee PFAS in Europa uiteindelijk vrijwel verboden moeten worden. Op dit moment doet de Europese Commissie onderzoek naar de haalbaarheid en de redelijkheid van dat voorstel. Pas als er een definitief voorstel ligt en alle lidstaten daarmee instemmen, treedt het verbod in werking.
In november 2024 zijn alle PFAS wel al op de lijst met Zeer Zorgwekkende Stoffen (ZZS) geplaatst. Met een aantal aantoonbaar schadelijke soorten PFAS is dat al eerder gebeurd. Denk bijvoorbeeld aan PFOS en PFOA, de soorten die onder andere via blusschuim op veel plaatsen in de bodem zijn beland.
Wat betekent de ZZS-status?
Bedrijven hebben altijd zelf de verantwoordelijkheid om zicht te houden op hun uitstoot en onwenselijke emissies zo veel mogelijk te vermijden of te beperken. Daarnaast zijn over ZZS regels opgenomen in het Besluit activiteiten leefomgeving (het Bal, dat onderdeel is van de Omgevingswet). De zorgplicht verplicht bedrijven emissies van ZZS naar lucht en water te vermijden, of in elk geval zo veel mogelijk beperken (de minimalisatieplicht).
Grote bedrijven zijn daarnaast ook verplicht iedere vijf jaar een plan in te leveren waarin staat wat ze gaan doen om de uitstoot van ZZS te stoppen of te verlagen. Dat plan heet een vermijdings- en reductieprogramma (VRP). Het is onderdeel van de informatieplicht. Deze informatie geeft meer inzicht in de mogelijkheden om de uitstoot van PFAS terug te dringen.
De omgevingsdiensten houden, in opdracht van het bevoegd gezag (provincie of gemeente), toezicht op de actualiteit en de voortgang van de VRP’s. Als de bedrijven te weinig werk maken van hun VRP, kan een omgevingsdienst ze dwingen maatregelen en technieken in hun VRP op te nemen en met een serieus plan van aanpak te komen.
En de PFAS die er al is?
Voor veel plaatsen waar nu al PFAS zijn aangetroffen, heeft het feit dat alle PFAS nu ZZS zijn waarschijnlijk weinig gevolgen. De meest zorgwekkende soorten PFAS die we nu al veel in het milieu tegenkomen (zoals PFOS bij Schiphol) staan namelijk al langer op de ZZS-lijst. Het maakt dan weinig verschil als er daarnaast ook nog andere soorten PFAS in die grond zouden zitten.
Dat alle PFAS nu ZZS zijn, heeft vooral gevolgen voor grote of gespecialiseerde bedrijven. Kleine ondernemers en particulieren zullen er weinig van merken. Zolang er producten met PFAS op de markt zijn, mogen fietsenmakers kettingen blijven smeren met teflon en mogen winkels regenjassen, pannen en make-up met PFAS erin blijven verkopen. Wel is de hoop en verwachting dat het aantal producten waarin PFAS zit door deze wijziging langzaamaan terugloopt. Maar de grootste verandering gaan we waarschijnlijk pas zien als alle PFAS in Europa verboden worden. De omgevingsdiensten steunen dat verbod van harte.